Stoicism và Đạo Phật: Những bài học - Những tương đồng và khác biệt

Bài này có nguồn từ https://dailystoic.com/stoicism-buddhism/, mình nhờ Google dịch rồi chỉnh sửa. Mình vẫn để tên Stoicism chứ không dịch là Chủ nghĩa Khắc Kỷ.

Dù có là Phật tử hay là một Stoic hay không, hi vọng ai đó có thể tìm thấy những ý tưởng đẹp đẽ có ích cho cuộc sống thường nhật...
--------------------

“Người Bà la môn không có gia súc, không có vàng, không của cải. Họ xem tri thức của mình chính là của cải và ngũ cốc. Họ bảo vệ đời sống tâm linh như báu vật của họ.”_Đức Phật

“Trong số tất cả mọi người, chỉ có những người thảnh thơi dành thời gian cho triết học mới thực sự đang sống. Vì họ không chỉ quan sát dòng chảy cuộc đời mình, mà họ còn kết nối mọi thời đại với cuộc đời họ.”_Seneca

Stoicism và Đạo Phật là hai triết lý có những nét tương đồng đáng kể, tuy được xây dựng độc lập cách nhau hàng ngàn dặm. Đạo Phật khởi nguồn ở Nepal khoảng năm 500 TCN, trong khi Stoicism được thành lập ở Athens, Hy Lạp khoảng năm 300 TCN. Cả hai đều ủng hộ việc tìm kiếm hạnh phúc từ nội tâm, sao cho những thăng trầm của cuộc sống không quản chế cuộc đời bạn. Như triết gia Nassim Taleb đã từng viết về những điểm giống nhau của hai trường phái: “Một người Stoic là một Phật tử có mang theo thái độ.”

Chắc chắn là cả hai có những diễn giải khác nhau về cách thế giới vận hành. Nhưng điều quan trọng là ở đây: cả hai hệ thống tư tưởng này đều có thể được sử dụng để cải thiện cuộc sống của bạn và giúp bạn trở thành một con người bình thản và khôn ngoan hơn.

Phật giáo được sáng lập bởi Siddhartha Gautama, một hoàng tử từng sống an toàn trong cung điện và đã bị sốc bởi những đau khổ mà ông chứng kiến khi vi hành bên ngoài. Ngài thực hành thiền định và đi đến kết luận rằng nguyên nhân của mọi đau khổ là do những ham muốn. Tất cả mọi thứ trong cuộc sống này là vô thường, và nếu chúng ta bám víu vào đó chắc chắn sẽ tạo ra những điều bất như ý. Những ham muốn chúng ta có trong đời này tạo ra nghiệp dẫn đến sự luân hồi, chính bởi vì những gì chúng ta bám víu vào cuộc sống. Mục đích cuối cùng của một Phật tử là loại bỏ đau khổ (dukkha) và đạt tới niết bàn, một trạng thái không có tham cầu.

Theo giáo lý Đạo Phật, con người có thể đạt đến niết bàn bằng cách đi theo Bát Chánh Đạo: "Đây là Bát Chánh Đạo cao quý: Chánh kiến, Chánh tư duy, Chánh ngữ, Chánh nghiệp, Chánh mạng, Chánh tinh tấn, Chánh niệm và Chánh định Đó là lối đi xưa, con đường xưa, con đường các bậc tự-giác ngộ của thuở trước đã đi qua.”

Còn Stoicism? Đó là một triết lý nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sống thuận với Tự nhiên và chấp nhận tất cả những điều xảy ra trong cuộc sống. Triết gia Epictetus chủ trương quan điểm hòa mình vô điều kiện vào tiến trình của Tự nhiên. Như ông đã từng phát biểu, đừng mong chờ quả vả trong mùa đông – thay vì vậy hãy chấp nhận và chờ đợi mọi thứ như thực chất của chúng. Điều này cũng được thể hiện rõ nhất trong khái niệm về thương yêu số phận của chính mình vốn nổi bật trong tác phẩm “Suy tưởng” của Marcus Aurelius, như tác giả Robert Greene đã nhận xét trong cuộc phỏng vấn của chúng tôi.

Các triết gia Stoicism cũng dạy rằng chúng ta phải luôn tập trung vào thời điểm hiện tại, tương tự quan điểm của Phật giáo. Như học giả Stoic Patrick Ussher đã nhận xét trên blog Stoicism Today, những dòng dưới đây của Marcus Aurelius có thể được đồng cảm bởi bất kỳ Phật tử nào:

“Mỗi thời khắc hãy tập trung tâm trí của bạn một cách chăm chú... vào việc thực hiện những nhiệm vụ đang làm, với nhân phẩm, sự cảm thông, lòng nhân từ và tự do, và bỏ qua tất cả những suy nghĩ khác. Bạn sẽ đạt được điều này, nếu bạn thực hiện từng hành động như thể đó là lần cuối cùng của bạn… ”

Trong Stoicism, đức hạnh là điều tốt duy nhất và sự đồi bại là điều xấu duy nhất. Trí huệ, công lý, lòng can đảm và sự kiềm chế là bốn đức tính cốt yếu trong Stoicism. Như Seneca đã viết trong Lá thư số 76 trong cuốn sách nổi tiếng của ông, “Những bức thư của một Stoic”:

“Bản thân Đức-hạnh là điều tốt duy nhất; Người kiêu hãnh bước đi giữa hai thái cực của vận mệnh, không mảy may để tâm đến cả hai.”

Stoicism có phương pháp luận để giải phóng bạn khỏi đam mê. Chính vì đam mê không có luận cứ mà con người nhìn nhận các sự việc xảy ra với họ là tốt hay xấu, trong khi hầu hết những việc này đều là trung tính. Một trong những nguyên lý và nguyên tắc chính của Stoicism là không quan tâm đến cả đau đớn lẫn niềm vui, đó là một cách để chinh phục cả hai. Tương tự như Phật giáo, Stoicism khuyên chống lại việc bị cai trị và bị nô lệ bởi ham muốn.

Stoicism dạy rằng tất cả mọi người đều có giá trị và phủ nhận tầm quan trọng của sự giàu có và địa vị xã hội. Epictetus nói, mỗi người nên là một nhà từ thiện chuyên tâm, bởi vì chúng ta là những tạo vật của một Đức Chúa Trời rộng lượng. Tính hợp lý là chìa khóa mở cánh cửa đức hạnh và hạnh phúc (nhưng không phải là một hạnh phúc dựa vào điều kiện bên ngoài), trong khi đam mê chắc chắn sẽ dẫn đến đau khổ và đồi bại. Điều này tương tự như quan điểm Phật giáo, ham muốn là điều gây ra đau khổ.

Liên quan đến bản ngã, theo giáo lý của Phật giáo, không có tự ngã, tất cả tự nhiên là một và sự tách biệt của chúng ta khỏi bất cứ điều gì khác đều là ảo tưởng. Các triết gia Stoicism cũng tin rằng toàn bộ vũ trụ là một, và nó được lấp đầy bởi chất liệu thần thánh hay Chúa Trời.

Tuy nhiên, trong Phật giáo, không có Đấng Tạo hóa, mà là một chuỗi nhân duyên vô tận như chúng ta sẽ đọc bên dưới.

Luân lý Phật giáo xoay quanh nghiệp, nghĩa là hành vi tốt hay xấu dẫn đến cuộc sống tốt hơn hoặc tệ hơn khi một người được tái sinh. Niềm tin đó gợi đến một nhận xét của Bertrand Russell, "Trong số các tôn giáo ngày nay Phật giáo là tôn giáo tốt nhất. Các giáo lý của Phật giáo rất sâu sắc, hợp lý, và về mặt lịch sử tôn giáo này ít tổn hại cho nhân loại nhất và ít tàn nhẫn nhất. (…)

Các Stoics không tin vào sự tái sinh và nhấn mạnh vào việc chấp nhận cái chết như một phần quan trọng của quá trình tự nhiên của thế giới.

Để tìm hiểu thêm về đạo đức Phật giáo, có ngũ giới là những hướng dẫn đạo đức cho tất cả những người theo đạo Phật. Không phải lúc nào cũng có hình phạt nếu vi phạm các quy tắc sau đây; với giả thiết là con người sẽ bị trừng phạt vì những hành động xấu xa trong kiếp sau. Ngũ giới của Phật giáo bao gồm: Không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không vọng ngữ, không uống rượu

Đạo Phật và Stoicism khác nhau ở điểm này, Stoicism không lên án việc sát sinh, còn trong Đạo Phật nếu cứu mạng một con vật khỏi bị làm thịt được xem như thiện nghiệp dẫn đến luân hồi tốt hơn. Quan điểm của Stoicism về hành vi sai trái tình dục là nên kiềm chế và không quá nuông chiều bản thân. Các nhà sư Phật giáo có những quy tắc chặt chẽ hơn và nếu vi phạm có thể bị trục xuất khỏi thiền viện. (…)

Trong Stoicism, chính cách diễn giải của chúng ta về các sự việc sẽ khiến chúng ta hạnh phúc hoặc không hạnh phúc, chứ không phải do bất kỳ tính chất nội tại nào của các sự việc. (…)

Marcus Aurelius viết:

“Và đây là hai trong số những suy nghĩ hữu ích nhất mà bạn sẽ đi sâu vào. Đầu tiên là mọi thứ không thể chạm vào tâm trí: chúng ở bên ngoài và trung tính; lo lắng chỉ có thể đến từ phán xét bên trong của bạn. Thứ hai, tất cả những điều bạn thấy sẽ thay đổi hầu như ngay khi bạn nhìn vào chúng, và sau đó sẽ không còn như vậy nữa. Hãy thường xuyên ghi nhớ rằng tất cả những gì bạn nhìn thấy đã thay đổi. Vũ trụ luôn thay đổi: cuộc sống là sự phán xét. ”

Hoặc như Epictetus phát biểu:
“Con người không bị quấy nhiễu bởi các sự việc, mà chính bởi ý kiến của anh ta về các sự việc đó”.

Các sự việc bên ngoài không nhất thiết quấy nhiễu bạn và thậm chí nếu có, nó sẽ sớm kết thúc, cũng giống như cuộc sống của bạn. Cách suy nghĩ này rất giống với Phật giáo, nơi nhấn mạnh khía cạnh vô thường của đời sống con người và bản chất tạm thời của sự tồn tại. Vô thường là lý do chính tại sao ham muốn là nguyên nhân của mọi khổ đau. Như Rupert Gethin đã viết, "Mỗi khi có sự gắn kết với những thứ bất ổn, không đáng tin cậy, thay đổi và vô thường, thì sẽ có đau khổ - khi chúng thay đổi, khi chúng không còn như ta muốn."

Mong muốn một sự việc xảy ra cách này hay cách khác là một tình huống dẫn đến thua cuộc chắn chắn: bạn thua nếu bạn không có được những gì bạn muốn, và cũng sẽ thua nếu bạn có được những gì bạn muốn, bởi vì những gì bạn có sẽ thay đổi, hoặc chính mong muốn của bạn cũng sẽ thay đổi.

Cả Phật giáo và Stoicism đều dạy rằng bạn không nên dành cả cuộc đời của mình để tìm kiếm những niềm vui trần thế. Có những điều ý nghĩa hơn để theo đuổi: sự toàn thiện của tâm trí và tinh thần. Sự bám víu của chúng ta vào những sự vật, sự việc trần thế là nguồn gốc của nhiều đau khổ. Triết lý của Stoicism và Phật giáo là những phương cách tuyệt vời để con người giành được tự chủ từ hoàn cảnh của cuộc sống và ổn định tâm lý.

Và như giáo sư Massimo Pigliucci viết về những điểm tương đồng của hai triết lý:

“Mục tiêu cao nhất của Stoicism là apatheia, hay là sự bình an trong tâm trí, điều mà tôi nghĩ tương tự như (…) Niết bàn trong Phật giáo.

Ngày nay cả Phật giáo và Stoicism đều đang hồi sinh. Không có gì ngạc nhiên khi gần đây TIMEmagazine dành một trang bìa của mình cho “Cuộc Cách mạng Chánh niệm”, vì chánh niệm và thiền định là những khái niệm Phật giáo quan trọng (và sự quan tâm về học thuật cũng đã gia tăng trong những năm gần đây). Tờ National Geographic cũng có loạt bài nổi tiếng từ vài năm trước về sự hồi sinh của Phật giáo ở phương Tây. Và ở trang Daily Stoic, chúng tôi đã thảo luận rất nhiều tại sao Stoicism đang có thời điểm văn hóa của mình.